In Tilburg is daartoe drie jaar geleden het initiatief genomen om samen met jongeren een Pedagogische Vrijplaats te ontwikkelen op Landgoed Sparrenhof, een voormalige kloosterhoeve (https://sparrenhoftilburg.nl/). In zogenoemde ‘prototypes’ (of proeftuinen) zijn er activiteiten ontwikkeld vanuit de bedoeling dat kinderen kunnen ONT-moeten (elkaar ontmoeten en even niks moeten) en kunnen ONT-wikkelen (zichzelf mogen zijn, en op eigen tempo hun brede talenten kunnen ontdekken en ontwikkelen). Niet een vooraf bepaald programma is leidend, maar de brede talenten en ideeën van jongeren zelf. Dit initiatief werd gedragen door de Gemeente Tilburg, koepelorganisaties PO en VO (T-Primair en PortVolio), het kinder- en jongerenwerk (R-Newt), Stichting Sparrenhof en Fontys Pedagogiek.
Veerkrachtige identiteitsontwikkeling
Het jeugdparticipatief ontwerpen van pedagogische vrijplaatsen is onderzocht door het Fontys-lectoraat Opvoeden voor de Toekomst (Van Gent en Kooijmans, 2024). Het resultaat is een set met praktische ontwerpprincipes, waarvan is gebleken dat deze een veerkrachtige identiteitsontwikkeling stimuleren. Het gaat primair om tijd nemen, ruimte maken, stabiliteit en veiligheid. Daarnaast zijn vrijplaatsen plekken waar jongeren kunnen oefenen met autonomie, verbondenheid en competenties, zonder prestatiedruk. En tenslotte bieden vrijplaatsen perspectief voor jongeren: het zijn ‘Places of hope’. De ontwerpprincipes zijn ook elders toepasbaar, in én buiten het onderwijs. Zie hier de trailer van de documentaire Empty Farm to Fill, waarin de ontwerpprincipes als onderzoeksresultaten zijn verwoord en verbeeld.
Gezamenlijk optrekken
In de afgelopen jaren leerden we ook dat een pedagogische vrijplaats voor jeugdigen vooral van grote meerwaarde is als onderwijs- en jeugdprofessionals gezamenlijk met hen optrekken. Daarbij is een jeugdparticipatieve grondhouding cruciaal. Wanneer kinderen en jongeren meer inbreng en inspraak krijgen, ontwikkelen ze meer agency: een belangrijke factor die bijdraagt aan de ontwikkeling van veerkracht.
Vloeibare samenleving
Een sterk ‘verkokerd’ aanbod is voor jeugd anno nu niet meer adequaat… Dat je leert op school en speelt in je vrije tijd is al lang achterhaald. In een vloeibare samenleving is ook het leren en ontwikkelen fluïde: thuis, op school, in de vrije tijd én online! In pedagogische vrijplaatsen worden bestaande kaders en systemen kritisch onderzocht, en waar nodig doorbroken, met het doel om kansengelijkheid en mentaal welzijn van jeugdigen te bevorderen. We delen onze geleerde lessen graag met andere gemeentes!
Voor meer info over het vervolg kunnen geïnteresseerden contact opnemen met het lectoraat Opvoeden voor de Toekomst via: fhponderzoek@fontys.nl.
Over de auteur: dr. Maike Kooijmans is lector Opvoeden voor de Toekomst bij Fontys Pedagogiek, dat deel uitmaakt van het Fontys Kenniscentrum Youth Education for Society. fontys.nl/opvoedenvoordetoekomst