Vorig jaar luisterde ik in een zaaltje in Den Haag naar Tessel ten Zweege. Tessel werd door haar toenmalige vriend mishandeld. Ze had blauwe plekken en beetsporen op haar neus. Haar vriendin zei: “Als ik niet beter wist zou ik denken dat je mishandeld wordt, maar dat zou jij nooit toelaten!”. Het werd de titel van Tessels boek[1]. En het zal mij altijd bijblijven.
Dit is waarom het zo moeilijk is om op een goede manier hulp te bieden aan slachtoffers van huiselijk geweld. We zien ze niet als slachtoffers. Zij zien zichzelf niet als slachtoffer. En als we hen wel zo zien, dan zien we ze opeens alléén nog maar als slachtoffer. Tessel vroeg ons in dat zaaltje ook: “Jullie hebben het over ex-plegers, maar wanneer ben je ex-slachtoffer?”
Waar slachtoffers van misbruik en geweld mij op gewezen hebben, is dat die beelden van slachtoffers in de maatschappij ook vaak leiden tot victim blaming. Dat is heel pijnlijk om te moeten verdragen. En we zouden er echt ons best voor moeten doen om te zorgen dat dit niet gebeurt – ook al gebeurt het niet altijd bewust. Victim blaming heeft te maken met het beeld dat we hebben van een ideaal slachtoffer: een slachtoffer is zwak, een slachtoffer is onschuldig en deugdzaam. Een slachtoffer gedraagt zich zo dat het risico op slachtofferschap zo klein mogelijk wordt.[2] En als het slachtoffer daar niet aan voldoet, denken we dat diegene wel iets gedaan moet hebben om zo behandeld te worden.
In huiselijk geweldszaken gaat het vaak over een dynamiek in een relatie, waarin zwakte en sterkte elkaar afwisselen, waarin het slachtoffer soms ook kwaad is en zich afreageert, waarin soms de relatie wordt verbroken, maar soms ook weer hersteld wordt. Dat maakt het lastig om niet te denken: “Waarom gaat ze dan ook niet weg?”. Huiselijk geweldszaken maken soms dat professionals zich machteloos voelen. Niemand van ons wil zomaar accepteren dat slechte dingen ook goede mensen overkomen. Dan is het soms makkelijker om de onmacht weg te drukken en het slachtoffer de schuld te geven.
Voor beleidsmakers en bestuurders geldt: wil je echt goed beleid maken, dan moet je spreken met betrokken burgers. Je moet je beeld van slachtoffers bijstellen, inkleuren, nuanceren. Misschien zitten er in je adviesraad nu al wel mensen die huiselijk geweld meegemaakt hebben. Die kans is zelfs best groot. Het overkomt immers heel veel mensen. In de ‘Prevalentiemonitor HGSG 2022’ van het Centraal Bureau voor de Statistiek staat dat in 2022 9 procent van de bevolking van 16 jaar en ouder in de afgelopen 12 maanden slachtoffer was van een of meerdere vormen van huiselijk geweld. En dan gaat het om fysiek geweld, niet om verbale agressie. Ik hoop dat de adviesraad op zoek durft te gaan naar verhalen, van binnen of buiten de raad. U kan verschil maken door die verhalen een plek te geven, door een advies uit te brengen dat deze ervaringen recht doet.
Over de auteur: Saskia Daru is senior projectleider sociale veiligheid, huiselijk en seksueel geweld bij Movisie, landelijk kennisinstituut op het gebied van maatschappelijke vraagstukken.
[1] Tessel ten Zweege, ‘Dat zou jij nooit toelaten’. Als liefde giftig wordt (De Geus, 2022)
[2] Van Doorn, Brands, Kunst e.a. (red), Slachtoffers. Onderzoek, beleid en praktijk (Wolters Kluwer, 2023)