De oudere bestaat niet
Het enige wat ouderen met elkaar gemeen hebben is dat zij allen boven een bepaalde leeftijdsgrens zitten. Die leeftijdsgrens is een heuse discussie. In de gerontologie, de wetenschap die het ouder worden bestudeert op biologisch, psychologisch en maatschappelijk vlak, trachten wetenschappers ouder worden zo realistisch mogelijke voor te stellen. In tegenstelling tot alles wat met ‘oud’ te maken heeft op een hoop te gooien bekijken gerontologen ouder worden als deel van een ontwikkelingspsychologisch proces, als een biologisch gegeven (het verouderen), als fase in de levensloop (het oud zijn) en het behoren tot een maatschappelijke groep (dé ouderen).
Ageism: een gevaar voor gezond ouder worden
Ageism is een sociale constructie die ouderen systematisch op een stereotype en negatieve manier portretteert. Een Nederlands woord voor ageism bestaat niet. Vaak wordt er verwezen naar leeftijdsdiscriminatie, maar ageism omvat ook het stereotype denken over mensen op basis van leeftijd en de vooroordelen die we hebben over een bepaalde leeftijdsgroep. Een aantal voorbeelden:
Leeftijdsdiscriminatie: iemand wordt niet aangenomen voor een baan ten gevolge van zijn hoge leeftijd want hij of zij zal niet meer mee kunnen in de snel veranderende digitale wereld.
Stereotypes: ouderen zijn eenzaam, hebben grijs haar en hebben hulpmiddelen nodig om zich te verplaatsen.
Vooroordelen: ouderen kunnen niet meer met de wagen rijden.
Ageism zet ouderen als groep neer die aan hetzelfde beeld van algemene en collectieve aftakeling voldoen. Deze stereotype beeldvorming krijgen we al van kindsaf mee in sprookjes en verhalen. Ondanks ouderen inderdaad te maken kunnen krijgen met ouderdomsklachten en voldoen aan bepaalde stereotypes blijft elk persoon uniek, ook op oudere leeftijd.
Een gevaar is wanneer ouderen deze stereotypering gaan internaliseren. Wanneer de vooroordelen voor waar worden aangenomen zal men negatief starten aan de tweede levenshelft en daar schuilt het gevaar: Ouderen die negatief ingesteld staan tegenover verouderen leven mogelijks 7,5 jaar minder lang dan hun leeftijdsgenoeten die daar wel positief tegenover staan [1]
Ageism: ook bij jongeren
Naast de negatieve elementen van ageism is er ook positieve ageism en beperkt ageism zich niet enkel tot ouderen. Voorbeelden hiervan zijn:
Leeftijdsdiscriminatie: toegang tot een bepaalde vereniging of club is pas toegelaten vanaf een bepaalde leeftijd.
Stereotypering: ouderen zijn slim en wijs, jongeren hebben geen levenservaring.
Vooroordelen: oudjes zijn schattig, jongeren hebben geen respect.
Ageism tegengaan
Vanuit de Wereldgezondheidsorganisatie werden campagnes opgestart om ageism tegen te gaan. De manier waarop over ouderen gesproken werd tijden de Covid-19 crisis toont aan dat er nog een lange weg te gaan is. We doen daarom een oproep om ouderen positief en realistisch in beeld te brengen, zonder de slinger te laten doorslaan. Gezond ouder worden is mogelijk door zo lang mogelijk actief te blijven. Ouderen mogen gerust een superheld zijn voor hun kleinkinderen of rolmodel zijn in hun buurt, maar het is onrealistisch om alle gevolgen van ouder worden te negeren. Breng ouderen in uw werking dus realistisch in beeld en reduceer ze niet tot één bepaald kenmerk. Als alles goed gaat, worden we immers allemaal oud.
Over de auteur: Daan Duppen is gerontoloog en onderzoeker aan de Vrije Universiteit Brussel en Veerle Baert is gerontoloog en docent aan de Arteveldehogeschool Gent
[1] https://www.who.int/ageing/features/faq-ageism/en/
