Het Sociaal en Cultureel Planbureau deed onderzoek naar ontwikkelingen in het sociaal domein en schetst een aantal dilemma’s waar gemeentebesturen keuzen in moeten maken. Het SCP signaleert een aantal aandachtspunten die gemeenten als handvat kunnen gebruiken bij het maken van die keuzes.
De ondersteuning in het sociaal domein beïnvloedt het dagelijks leven van veel mensen in kwetsbare posities. Ruim 2 miljoen mensen maken gebruik van ondersteuning. Vaak voelen zij zich goed geholpen. Dat geldt echter lang niet voor iedereen. Zo blijken gemeenten mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt juist relatief weinig te ondersteunen bij het toeleiden naar werk en zijn er in de jeugdzorg lange wachtlijsten. Daarnaast zijn er mensen die de weg naar ondersteuning niet weten te vinden of tussen wal en schip vallen.
Nu, na de verkiezingen van 16 maart 2022, is hét moment voor nieuwe gemeentebesturen om de stand op te maken en opnieuw keuzes te maken over wie met welke ondersteuning geholpen kan en moet worden. De verwachtingen van de decentralisaties in het sociaal domein in 2015 waren hoog gespannen, maar in de praktijk lopen gemeenten tegen moeilijke dilemma’s aan.
Een eerste dilemma is hoe om te gaan met de (te) hooggespannen verwachtingen over ‘eigen kracht’. Wat vinden gemeenten de meest wenselijke verantwoordelijkheidsverdeling tussen inwoners, de professional en de gemeente? En hoe kunnen gemeenten de informele kracht, van bijvoorbeeld mantelzorgers, vrijwilligers, burgerinitiatieven stimuleren en faciliteren?
En tweede dilemma is de vraag welke groepen te prioriteren: degenen die zich in een zeer kwetsbare positie bevinden, met een vaak kostbare en moeilijk oplosbare hulpvraag, óf mensen met eenvoudigere vragen, die sneller en met minder financiële middelen te helpen zijn.
Ten derde staan gemeenten voor de keuze of en hoe zij meer integraal kunnen werken, vooral over de schotten van de verschillende beleidsdomeinen. Een grote groep mensen met enkelvoudige problematiek kan over het algemeen goed geholpen worden. Juist een relatief kleine groep met complexe problemen en/of multiproblematiek die ondersteuning nodig hebben op het snijvlak van verschillende beleidsterreinen vraagt veel tijd en aandacht en geld.
Tot slot dienen gemeenten na te denken hoe om te gaan met de menselijke maat: niet klakkeloos procedures volgen, maar oog hebben voor iemands individuele omstandigheden. Hoe zorg je ervoor dat professionals in de uitvoering voldoende ruimte hebben (en deze ook durven nemen) om af te wijken van de regels? En hoe voorkom je dan dat er willekeur ontstaat?
Het gemeentelijke beleid zou de behoeften van de burgers centraal moeten stellen. Denkt u mee met het gemeentebestuur wat daarbij belangrijk is?
Deze blog is gebaseerd op de SCP-publicatie Uitdagingen in het sociaal domein. Nieuwe gemeentebesturen aan zet
Over de auteurs: Mirjam de Klerk en Patricia van Echtelt zijn beiden werkzaam bij het Programma ‘Lokaal’ bij het SCP.