Vereniging van adviesraden die de lokale overheid adviseren vanuit het inwonersperspectief

De participatiesamenleving gaat voort met 'uitdaagrecht'

Verbazingwekkend hoe meer burgerparticipatie in Nederland tot het hoogste doel lijkt te zijn verheven. We zien het zelfs voor de tweede achtereenvolgende keer terug in het regeerakkoord. ‘We stimuleren op lokaal niveau mogelijkheden voor burgerparticipatie en bewonersinitiatieven, zoals een uitdaagrecht waarbij mensen de mogelijkheid hebben om publieke taken over te nemen van de gemeenten, met de publieke middelen die hiervoor nodig zijn’ (Coalitieakkoord 2021-2025: p. 1). Hoewel niet in steen gebeiteld, zullen deze woorden de komende jaren wel bepalend zijn voor ‘participatie’ op decentraal niveau in wijken en buurten van provincies en gemeenten.

Door Ali Karatasvrijdag 14 januari 2022

Voor velen is dit een drempel. Actieve en betrokken burgers kunnen zorgen voor vernieuwing, draagvlak en focus in beleids- en besluitvorming. Nadruk op actief burgerschap en participatie - ofwel de participatieve democratie - kan er echter voor zorgen dat mensen, gemeenschappen en organisaties met een hoge organisatiegraad en eigen krachtige netwerken actief meedoen en profiteren van participatie instrumenten en regelingen van de overheid. Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) geeft dan ook aan dat in het nieuwe coalitieakkoord weinig wordt gezegd over het versterken van de zogenoemde ‘representatieve democratie’ en het vergroten van de invloed van burgers op de besluitvorming. Recent onderzoek laat volgens het SCP zien dat voorkeuren van mensen met een lagere opleiding en een lager inkomen de afgelopen decennia minder goed tot uitdrukking kwamen in beleid dan mensen met hogere inkomens en opleidingsniveaus.

Vooralsnog zet de participatiesamenleving zich voort, nu ook met het uitdaagrecht (voorheen bekend als Right to Challenge en Right to Bid). Het nieuwe wetsvoorstel ‘Versterking participatie op decentraal niveau’ regelt dat gemeenten en provincies de mogelijkheid krijgen om in een participatieverordening op te nemen of en hoe inwoners en maatschappelijke initiatieven te betrekken bij verschillende beleidsfasen: voorbereiding, beleidsontwikkeling, uitvoering en evaluatie. Het uitdaagrecht als specifieke vorm van participatie in de uitvoering van beleid, wordt in het nieuwe wetsvoorstel opgenomen in artikel 150 lid 3 van de Gemeentewet en artikel 147 lid 3 van de Provinciewet. Betrokkenheid van volksvertegenwoordigers ofwel de ‘representatieve democratie’ is van belang, omdat de nieuwe participatieverordening door de gemeenteraad en Provinciale Staten moet worden vastgesteld.

Volgens mij is het een goede ontwikkeling om de toegang, ondersteuning en rechtspositie van inwoners ietsje meer te versterken. Dat vindt het Landelijke Samenwerkingsverband Actieve Bewoners (LSA) ook. Zij zijn voorstander van het borgen van het uitdaagrecht en andere buurtrechten in beleid en regelgeving. Toch kunnen niet alle taken of diensten die een gemeente of provincie uitvoert, overgenomen worden door burgerinitiatieven, zegt ook Esmée Driessen, onderzoeker en promovenda R2C en burgerinitiatieven aan de Universiteit Leiden. “Ik zet serieuze vraagtekens bij de daadwerkelijke overdracht van (sommige) publieke taken als de overheid daarmee haar eindverantwoordelijkheid verliest. Het volledig, dat wil zeggen juridisch, overdragen van deze taken en diensten is feitelijk privatiseren. Beheer, uitvoer en exploitatie door een private partij als een burgerinitiatief is daarentegen wel mogelijk.”

Meer participatie door het overdragen van publieke taken zou altijd gepaard moeten gaan met meer participatierechten in de uitvoering van publieke taken met ook het vooruitzicht op langdurig partnerschap en de nodige ‘publieke middelen’. Hiermee houden we de lange Nederlandse traditie van publiek-civiele samenwerking en het inzetten van burgerkracht echt in stand.

Over de auteur: Ali Karatas is statenlid voor GroenLinks in de Provicie Utrecht en projectleider bij Platform31.