In Nederland leven mensen die goed kunnen rondkomen 7 jaar langer dan mensen die de eindjes aan elkaar moeten knopen. En ze hebben 15 jaar langer een goede gezondheid. Al zeker 30 jaar veranderen deze onthutsende verschillen nauwelijks. En al die 30 jaar proberen gezondheidswerkers, beleidsmakers en vele anderen om er iets aan te veranderen. Tot nu toe is het niet gelukt. Sterker nog, het verschil lijkt groter te worden. Hoe kan dat?
Leefstijl is de grote constante in beleid en interventies die iets moeten veranderen aan de gezondheidsverschillen. Mensen worden aangespoord en geholpen om gezonder te leven: via voedsel en bewegen, stoppen met roken, minder drinken. Daarnaast loopt er een smal spoor van een collectieve aanpak. Die is gericht op leefomstandigheden die van invloed zijn op gezondheid. Het gaat om het opknappen van huizen, meer groen in de straten, een speelplek voor kinderen. Het tegengaan van spijbelen en schooluitval. Meer veiligheid op straat. Mensen worden aan werk geholpen, via eigen bedrijfjes of bij een baas.
De leefstijlaanpak wordt al lange tijd onderzocht. We weten inmiddels wat werkt en hoe het werkt. De conclusies zijn teleurstellend. De interventies blijken zelden te werken voor mensen die het vrijwel continu moeilijk hebben. Hun benarde situatie veroorzaakt ongezondheid. Soms direct, bijvoorbeeld wanneer er al jaren schimmel in huis is. Vaak indirect, via chronische stress waarmee ze kampen. Stress die direct samenhangt met de onzekerheid van hun bestaan.
Helpt een wijkaanpak dan wel? Helaas weten we dat niet precies. Er is veel minder onderzoek gedaan naar de effecten. Omdat het lastiger is die effecten te herleiden tot de interventies. Maar ook omdat in Nederland een wijkaanpak vaak een vroege dood sterft. Terwijl lange adem nodig is. Problemen die al lang bestaan zijn niet 1-2-3 opgelost. Armoede bijvoorbeeld komt soms generatie na generatie voor. Kansenongelijkheid in het onderwijs is niet van het ene op het andere jaar weggewerkt. Het duurt dus lang voordat verandering zichtbaar is. Misschien wel één generatie. Of zelfs langer.
Er zijn wel goede redenen om aan te nemen dat een collectieve aanpak beter werkt bij het terugdringen van gezondheidsachterstanden. Vooral wanneer mensen zeker werk krijgen en voldoende inkomen. Want bestaansonzekerheid en schulden zijn funest voor de gezondheid.
Als we álle Nederlanders een eerlijke kans op een gezond leven willen geven (in plaats van vooral de welgestelden), dan moeten we dus aan de slag met de omstandigheden waarin inmiddels grote groepen Nederlanders leven. Bijna een derde van onze landgenoten heeft moeite om rond te komen. Als daar niet snel iets aan verandert, dan is de kans groot dat de gezondheidsverschillen de komende jaren verder toenemen.
Deze blog is gebaseerd op het RVS advies Een eerlijke kans op gezond leven.
Over de auteurs: Erik Dannenberg is lid van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) en Aletta Winsemius werkt als senior adviseur bij de RVS.