Eenzaamheid staat doorlopend in onze aandacht. Een veelgehoorde aanname over de aanpak van eenzaamheid is dat we onze fysieke en sociale omgeving anders in moeten richten, zodat deze ontmoeting meer faciliteert. Dit zou eenzaamheid helpen voorkomen. Deze aanname lijkt consistent met bevindingen uit GGD-monitoren, welke aantonen dat eenzaamheid in sommige buurten vaker voorkomt dan in andere.
Eerder onderzoek van Kearns en collega’s (1) toont aan dat bepaalde buurtkenmerken, zoals de beleving van (veiligheid van de) buurt en het ‘kennen’ van de buurt en buurtbewoners van belang zijn in relatie tot eenzaamheid. Echter, een sluitende verklaring ontbreekt. Waarom lukt het de ene persoon in een bepaalde (sociale) omgeving wel om eenzaamheid te voorkomen of doorbreken en de andere niet? De aanname dat inrichting van de (sociale) omgeving van invloed is op ontmoeting, is op zichzelf correct. Echter, een ontmoetingsplaats biedt geen volledig antwoord op het eenzaamheidsvraagstuk.
In 2008 ontwikkelde de Amerikaanse Louise Hawkley en collega’s (2) een model van gelaagdheid van factoren die relevant zijn voor eenzaamheid (Figuur 1; zie ook het SCP rapport Kwetsbaar en eenzaam (3)). Dit model toont verschillende typen factoren die eenzaamheid beïnvloeden, maar die nadrukkelijk niet gelijk zijn aan eenzaamheid. Het onderste deel van het model laat zien dat mogelijkheid tot ontmoeting invloed uitoefent op de mogelijkheid tot persoonlijk contact. Dit gaat echter niet vanzelf. Echt persoonlijk contact ontstaat vaak niet ‘zomaar’, zeker niet voor eenzame mensen. Ontmoetingsruimte biedt gelegenheid, maar het benutten van die gelegenheid is geen uitgemaakte zaak. Persoonlijk contact is ook geen garantie op de afwezigheid van eenzaamheid. Eenzaamheid hangt samen met het gemis aan bepaalde sociale contacten. Niet alle contacten volstaan. Voor een persoon die aansluiting mist op het werk, zal persoonlijk contact in de buurt niet volstaan.
Evenzo zal een eenzaam persoon die een hechte relatie mist met bijvoorbeeld een partner of goede vriend niet minder eenzaam worden wanneer deze een groepje mensen vindt om samen leuke activiteiten te ondernemen. Persoonlijk contact is op zichzelf doorgaans prettig, maar voor de aanpak van eenzaamheid is het van belang dat het juiste persoonlijk aanwezig is, passend bij de persoonlijke behoefte van de eenzame persoon. Het model van Hawkley illustreert dat eenzaamheid een complex verschijnsel is. Dit vraagt dan ook om een integrale aanpak waarbij verschillende domeinen betrokken zijn. Het inrichten van fysieke en sociale ontmoetingsruimtes is onderdeel van deze aanpak, maar vormt niet het gehele antwoord. Adviesraden in het sociaal domein kunnen in hun adviezen aan gemeentelijke organisaties betreffende deze integrale aanpak onder de aandacht (blijven) brengen. Gemeentelijke organisaties worden er zodoende op gewezen dat ze met elkaar, in verschillende domeinen moeten samenwerken, met als doel het vraagstuk eenzaamheid integraal aan te pakken.
Over de auteur: Dr. Eric Schoenmakers is Senior onderzoeker en docent bij Fontys Hogescholen. In 2013 promoveerde Schoenmakers op het onderwerp eenzaamheid. Email: e.schoenmakers@fontys.nl Gebruikte literatuur