Vereniging van adviesraden die de lokale overheid adviseren vanuit het inwonersperspectief

Ontspoorde mantelzorg: een draak van een deugd

Belangeloos zorgen voor je naaste, een familielid of een goede vriend komt vaak voort uit verbondenheid en genegenheid. Tegelijk is het ook precies dat wat de overheid in de participatiesamenleving van ons verwacht. De keerzijde van die verwachting wordt zichtbaar wanneer mantelzorg te zwaar wordt en de mantelzorger zijn of haar taak niet meer aankan. Dan loopt de mantelzorger - alle goede bedoelingen ten spijt - het risico om te ontsporen in gedrag dat hij of zij liever niet wil vertonen. 

 

Door Corina van Harndonderdag 16 februari 2023

Veel mantelzorgers kunnen de zware zorgtaken niet volhouden. Gebrek aan tijd en emotionele en/of lichamelijke overbelasting kunnen leiden tot stress en uitputting. Bovendien kan er bij de mantelzorger een gevoel van onmacht ontstaan als degene die hij of zij verzorgt, langdurig ziek is. De situatie kent dan in de tijd geen verbetering en lijkt eindeloos en uitzichtloos. Kan de mantelzorger op niemand anders terugvallen, dan raakt de mantelzorger gemakkelijk in sociaal isolement. Goede zorg slaat sluipenderwijs om in het tegendeel: verwaarlozing en verkeerde behandeling.

Nooit met opzet

Ontspoorde mantelzorg gebeurt niet met opzet en komt voor in alle leeftijdscategorieën. De zorgvrager ondervindt psychische, lichamelijke of materiële schade. De mantelzorger overschrijdt de grens van goede zorg door overbelasting, onmacht, onkunde of onwetendheid. In de dagelijkse praktijk zien we schrijnende situaties waarin de goede zorg geleidelijk afglijdt naar verwaarlozing of zelfs mishandeling. Bij ontspoorde mantelzorg overschrijdt de mantelzorger de grens van goede zorg als gevolg van langdurige overbelasting, onmacht, onkunde of onwetendheid. Zonder opzet, zoals onderstaande voorbeelden laten zien. 

Verkeerde medicijnen

Mevrouw Bosch is een actieve vrouw. Plotseling wordt ze ziek en heeft ze verschillende medicijnen nodig. Meneer Bosch neemt de zorg op zich, want mevrouw Bosch wil niet door vreemden worden verzorgd. Meneer Bosch is op leeftijd en de belasting valt hem zwaar. Hij vindt al die medicijnen die zijn vrouw nodig heeft maar verwarrend. Hij geeft haar soms het verkeerde medicijn of soms te veel medicijnen waardoor mevrouw Bosch regelmatig versuft is. 

Geen matras

Lisa is 22 jaar oud en verstandelijk beperkt. Zij woont bij haar ouders in huis. Als de praktijkondersteuner van de huisarts bij het gezin langskomt, ziet zij dat Lisa in een slaapkamer op een bed slaapt, zonder matras. Als zij de ouders hierop bevraagt, wordt er gezegd dat Lisa in bed plast. Zij hebben al twee keer een matras moeten weggooien.  

Ruziënde kinderen

Meneer van de Velde is dementerend en zijn vijf kinderen verdelen de zorg voor hem. Nu de gezondheid achteruitgaat, verschillen zij van mening over wat nu goede zorg voor hun vader is. Drie kinderen vinden het beter voor hem als hij naar een verpleeghuis gaat, maar zijn andere twee kinderen vinden dat zij hun vader daarmee tekortdoen. Vader zou volgens hen thuis de beste zorg kunnen krijgen. Hierdoor krijgen zij onder elkaar veel strijd waar vader bij betrokken wordt. Vader komt daardoor in een loyaliteitsconflict en raakt verstrikt in de ruzies van zijn kinderen. Dat heeft uiteraard gevolgen voor de zorg die hij nodig heeft. 

Geen adequate zorg

Situaties zoals hierboven omschreven komen vaker voor dan we denken. De zorg wordt met de beste bedoelingen gegeven, maar ondanks de goede intenties ontvangen de zorgvragers geen adequate zorg meer. In dit soort situaties ontstaat het risico van ontspoorde mantelzorg. Onjuiste bejegening door mantelzorgers, jong of oud, kent verschillende vormen en is vaak het gevolg van overbelasting van de mantelzorger. 

Maar helaas, ook opzettelijke mishandeling komt voor. Daarbij kan je denken aan: 

  • Lichamelijke mishandeling zoals slaan, duwen, schoppen, bedreigen of letsel toebrengen.
  • Psychische mishandeling zoals uitschelden, kleineren, negeren, beperken van bewegingsvrijheid, bezoek ontzeggen, post achterhouden.
  • Financieel misbruik zoals veranderen van het testament, zonder toestemming verkopen van goederen, onbevoegd gebruik van pinpas of creditcard, misbruik PGB.
  • Verwaarlozing zoals onthouden van voeding, lichamelijke verzorging of toegang tot medische zorg, affectieve verwaarlozing.
  • Schending van rechten zoals de zorgvrager niet meer betrekken bij besluiten over zijn of haar leven.
  • Seksueel misbruik zoals verbale grensoverschrijding, ongewenste seksuele handelingen verrichten met of in het bijzijn van de zorgvrager.

Wat kan de mantelzorger doen? 

Het is belangrijk om verdere ontsporing te voorkomen en uit het isolement te stappen. De mantelzorger moet hulp zoeken bij familie, vrienden, de praktijkondersteuner van de huisarts of bij een wijkcoach. Praat in veiligheid en vertrouwen. Onderzoek en ontdek hoe de situatie is ontstaan, wat nodig is om terugval en herhaling te voorkomen. In belang van beide partijen: de mantelzorger en én de zorgafhankelijke. 

Wat kan de adviesraad doen?

Adviesraden kunnen onderzoeken of er in de gemeente voldoende passende ondersteuning voor handen is. Dat is vaak een combinatie van professionele én vrijwillige inzet, bijvoorbeeld een praktijkondersteuner of wijkcoach die tijdelijke begeleidt, aangevuld met respijtzorg en herschikking van zorgtaken. Ook kunnen adviesraden bijdragen aan bewustwording door dit onderwerp onder de aandacht van de gemeente te brengen. Meer informatie via mantelzorg.nl en deze factsheet over signaleren en ondersteunen van overbelaste mantelzorgers.  

Over de auteur: Corina van Harn heeft deze bijdrage geschreven vanuit haar functie als aandachtsfunctionaris huiselijk geweld.