Vereniging van adviesraden die de lokale overheid adviseren vanuit het inwonersperspectief

Wat doe je als groepen in de samenleving tegenover elkaar komen te staan?

Het zijn heftige tijden. Black Lives Matter brengt grote aantallen demonstranten op de been. In de politiek en in de (sociale) media vinden pittige discussies plaats over immigratie en etnische-, culturele- en seksuele diversiteit. Het gist en borrelt, de actiebereidheid is in de afgelopen dertig jaar nog nooit zo groot geweest. Er is veel aandacht voor polarisatie. Gemeenten, politie, sociaal professionals: velen zoeken naar houvast. Wat doe je als groepen in de samenleving tegenover elkaar komen te staan? En hoe zorg je voor verbinding tussen groepen burgers? 

Door Ron van Wonderenmaandag 13 juli 2020

Polarisatie is niet altijd onwenselijk

Allereerst wil ik een nuance aanbrengen. Polarisatie is, anders dan vaak wordt gedacht, niet altijd onwenselijk. Het kan voor de samenleving ook productief zijn en de emancipatie van minderheidsgroepen in gang zetten. Als groepen die  minder rechten hadden of zich structureel gediscrimineerd voelen voor zichzelf opkomen, dan levert dit tijdelijk spanningen op in de samenleving. Deze spanningen kunnen uiteindelijk leiden tot een nieuw maatschappelijk evenwicht. Voorbeelden hiervan zijn het vrouwenkiesrecht, de afschaffing van de slavernij en de emancipatie van de homobeweging in de jaren 80. Polarisatie kan echter ook bestaande verschillen verscherpen waardoor ze tot hardnekkige tegenstellingen uitgroeien en groepen niet meer constructief met elkaar kunnen communiceren. We spreken dan van ongewenste polarisatie. Om daar wat aan te doen, moet je weten waar polarisatie vandaan komt, wie ermee te maken heeft en welke factoren een rol spelen in het ontstaan en de ontwikkeling ervan.

Sociaal professionals hebben belangrijke rol bij voorkomen polarisatie

Het is beter om polarisatie preventief aan te pakken - in ‘vredestijd’ - dan pas te handelen als de polarisatie is geëscaleerd. Nog te vaak wordt polarisatie benaderd vanuit openbare orde en veiligheid, waarbij er al sprake is van zichtbare incidenten en escalatie. ‘Onderhuidse’ spanningen komen echter veel vaker voor dan openlijke incidenten. Sociaal professionals zoals jongerenwerkers, opbouwwerkers en maatschappelijk werkers hebben daarom een belangrijke rol om polarisatie te verminderen; zij zien spanningen soms allang aankomen, voordat deze ‘zichtbaar’ wordt. 

Theorieën en praktijkaanpakken van ongewenste polarisatie in kaart gebracht

Door de complexiteit van polarisatiedynamieken en de betrokkenheid van diverse groepen, is het belangrijk om de juiste aanpak te kiezen die bij een specifieke situatie past. Ik heb in de afgelopen maanden meegewerkt aan een onderzoek van het Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) naar wetenschappelijke theorieën en methodieken die voor gemeenten en sociaal professionals toepasbaar zijn om ongewenste polarisatie tegen te gaan. Dit onderzoek is nu klaar en heeft geleid tot een uitgebreid overzicht van theorieën en aanpakken, die nog niet eerder op deze wijze bij elkaar waren gebracht. We hebben een praktisch schema gemaakt waarin staat hoe goed een theorie of aanpak toepasbaar is in een specifieke situatie. Gebaseerd op in welke fase de polarisatie zit, waar de polarisatie precies plaatsvindt (wijk, school, sociale media) en wat de doelgroep is die aan de slag moet om de polarisatie te verminderen, vindt u in het schema welke aanpak effectief is en welke minder. Een belangrijk inzicht dat het onderzoek heeft opgeleverd, is dat u in de aanpak van polarisatie meestal niet met één denkkader of methodiek kunt volstaan. Daarom hebben we ook bekeken of en hoe theorieën en praktijkaanpakken elkaar kunnen aanvullen of gecombineerd kunnen worden. 

 

Over de auteur: Ron van Wonderen is senior onderzoeker bij het Verwey-Jonker Instituut en themacoördinator Sociale Stabiliteit bij het Kennisplatform Integratie en Samenleving.

E-mail r.vanwonderen@kis.nl 
Website http://www.kis.nl/thema/polarisatie-en-verbinding
Twitter @RWonderen