Vereniging van adviesraden die de lokale overheid adviseren vanuit het inwonersperspectief

De betekenis van sociale zekerheid

Veel mensen steunen het principe van sociale zekerheid en uitkeringen, maar om verschillende redenen. Onderzoek van de afdeling Sociologie van de Erasmus Universiteit laat zien zien dat sociale zekerheid op fundamenteel verschillende manieren wordt geïnterpreteerd door burgers. Als mensen wezenlijk andere ideeën hebben over wat sociale zekerheid is of zou moeten zijn, reageren ze verschillend. En dát is een belangrijk gegeven voor politici en beleidsmakers om rekening mee te houden.

Door Thijs Lindner, Willem de Koster en Jeroen van der Waalmaandag 17 oktober 2022

Om beter te begrijpen hoe mensen hier zelf naar kijken, hebben we voorafgaand aan de coronapandemie kleine groepsgesprekken gehouden met in totaal 48 burgers met diverse achtergronden en politieke voorkeuren. We vroegen hen om hun associaties met het fenomeen op te schrijven, waarna deze intensief met elkaar werden besproken. Zo kwamen drie verschillende perspectieven aan het licht. 

Eigen verantwoordelijkheid

De eerste legt de nadruk op eigen verantwoordelijkheid. Uitkeringen zijn er in deze opvatting om mensen in leven te houden, maar weerhouden hen er ook van om zelf in hun levensonderhoud te voorzien. Het wordt belangrijk gevonden dat burgers met een uitkering worden geprikkeld aan het werk te gaan om zo een ‘schuld’ terug te betalen aan diegenen die het stelsel bekostigen. Men is terughoudend om veel mensen een uitkering te gunnen, omdat een uitkering beschouwd wordt als schaars goed. Wederkerigheid is belangrijk en het idee is dat sommige groepen, zoals ouderen en Nederlanders zonder migratieachtergrond, meer recht hebben op steun dan anderen, zoals jongeren en Nederlanders met migratieachtergrond.

Participatie en solidariteit

De tweede interpretatie draait om participatie en solidariteit. Het stelsel wordt gezien als manier om harmonie en samenhang te creëren in de samenleving, op basis van solidariteit en onderling vertrouwen. Het is hier belangrijk dat participatie gestimuleerd wordt als je een uitkering ontvangt, door bijvoorbeeld vrijwilligerswerk, om je zo in te kunnen zetten voor het algemene belang. Werken wordt hier beschouwd als manier om onderdeel te blijven van de samenleving. Het wordt daarbij van burgers wel verwacht dat ze zich ‘moreel correct gedragen’. En omdat er volgens dit perspectief velen misbruik van maken, wordt strikte controle noodzakelijk geacht.

Welzijn en zelfontplooiing

In de derde interpretatie van sociale zekerheid staan welzijn en zelfontplooiing centraal. Uitkeringen zijn hier een middel om ervoor te zorgen dat iedereen goed verzorgd wordt. Daarmee wordt een uitkering beschouwd als bescherming tegen afhankelijkheid van de vrije arbeidsmarkt. Daarnaast worden uitkeringen gezien als een middel om je te kunnen ontplooien op een manier die bij jou past. Men is in dit verband dan ook ruimhartig: alle burgers zouden in welvaart moeten kunnen leven, zoals zij het liefste willen, en het sociaal stelsel zou hier garant voor moeten staan.

Onze bevindingen laten zien dat sociale zekerheid op fundamenteel verschillende manieren wordt geïnterpreteerd door burgers. Dit suggereert dat een identieke mate van steun voor sociaal beleid heel verschillende betekenissen kan hebben. Zo waren verschillende onderzoeksdeelnemers groot voorstander van uitkeringen, maar waar de een sociale zekerheid onderschreef op basis van welzijn en zelfontplooiing, deed de ander dit vanuit zelfverantwoordelijkheid en wederkerigheid.

Menselijke maat

Dit suggereert dat beleidsmaatregelen, uitvoeringspraktijken, stelselherzieningen en informatiecampagnes geen universele effecten hebben op burgers. Als mensen een fundamenteel ander idee hebben over wat sociale zekerheid is of zou moeten zijn, reageren ze verschillend. Dit is belangrijk voor politici en beleidsmakers. Zo gaat er momenteel veel aandacht uit naar meer vertrouwen en de menselijke maat in het stelsel van uitkeringen en sociale zekerheid. Wat ons onderzoek laat zien is dat het in de beleidsontwikkelingsfase belangrijk is te bedenken hoe men hier verschillend op kan reageren. Immers, een herijking op basis van intrinsiek en ruimhartig vertrouwen zal door een deel van de burgers die sociale zekerheid een warm hart toedragen niet zomaar gesteund worden.

Over de auteurs: 

Thijs Lindner, Willem de Koster en Jeroen van der Waal zijn als onderzoekers verbonden aan de Master Politics & Society van de afdeling Bestuurskunde en Sociologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan het Erasmus Institute on Culture en Stratification; ze deden onder andere onderzoek naar hoe burgers denken over het sociale zekerheidsstelsel.