Waar gingen die bijstandsexperimenten nu precies over? De experimenten werden uitgevoerd tussen 2017 en 2019 in de gemeenten Deventer, Groningen, Nijmegen, Utrecht en Wageningen. Het doel van deze experimenten was onder andere uit te zoeken welk re-integratiemiddel nu het beste werkte voor uitstroom naar de arbeidsmarkt. Deelnemers aan de experimenten werden door middel van loting verdeeld over een controlegroep en drie of meer experimentele groepen. Terwijl bij de controlegroep alles bleef zoals het was, werd bij de andere groepen geëxperimenteerd met nieuw beleid. Zo werd in één groep mensen extra begeleiding en aandacht gegeven en in een andere groep werden deelnemers geheel vrijgelaten. Wat blijkt? In de meeste gemeenten scoren de controlegroep en de experimentele groepen vrijwel hetzelfde, al is er een licht positief (maar niet altijd significant effect) te zien bij de experimentele groepen. Op grond hiervan werden de experimenten door sommige media bestempeld als ‘mislukt’.
Maar wat nu als we de onderzoeksresultaten belichten vanuit het perspectief van het huidige sanctieregime in de Participatiewet? In 2015 werd de uniforme sanctie van 100% verlaging van de de maandelijkse uitkering ingevoerd. Deze sanctie moet worden opgelegd aan bijstandsgerechtigden die niet voldoen aan de re-integratieverplichting of die een arbeidsaanbod weigeren. De experimenten laten, bezien vanuit deze strenge sanctieregeling, een bijzonder resultaat zien: de regeling leidt niet tot meer uitstroom! Integendeel, als je mensen vrijlaat, is de uitstroom zelfs iets hoger. De ge-uniformeerde sanctie, bedoeld om mensen te prikkelen om meer hun best te doen om uit te stromen, lijkt (wederom) vooral een zoethoudertje te zijn geweest voor het electoraat van bepaalde politieke partijen.
De gemeenten die bij het experiment zijn betrokken staan overigens niet bekend als de meest strenge gemeenten. Ik ben benieuwd wat de resultaten zouden zijn wanneer dit wel het geval was geweest. Uit mijn eigen (kwalitatieve) onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat in streng sanctionerende gemeenten bijstandsgerechtigden lang niet altijd deelnemen aan verplichte re-integratie trajecten, omdat ze menen dat hiermee hun kansen op uitstroom wordt vergroot, maar om een financiële sanctie te ontlopen. Dat is jammer want daarmee doorkruis je een open gesprek over arbeidsre-integratie.
In Utrecht bleek dat de uitstroom van de extra begeleide groep aan het eind van het experiment toenam. Deze resultaten kunnen aanleiding zijn om het sanctieregime minder strikt toe te passen en zodoende bijstandsgerechtigden als klantmanagers meer de ruimte te geven gezamenlijk te onderzoeken wat nu echt helpt voor uitstroom naar arbeid.
Over de auteur: Anja Eleveld is als universitair docent verbonden aan de Vrije Universiteit. Zij doet onderzoek naar de juridische en sociale aspecten van de Participatiewet.
Anja.eleveld@vu.nl