Vereniging van adviesraden die de lokale overheid adviseren vanuit het inwonersperspectief

Hebben gemeenten een rol in de participatiesamenleving?

In de verzorgingsstaat benaderde de gemeente grote groepen mensen individualistisch, in de participatiesamenleving laat de gemeente zaken over aan de samenleving, aan maatschappelijke organisaties, aan vrijwilligers, aan actieve inwoners. Je zou kunnen denken dat de rol van gemeenten dus uitgespeeld is. Maar niets is minder waar. Hun rol verandert. In plaats van regisseren en dirigeren wordt hun rol meer die van inspireren, ondersteunen en weten wat er leeft onder burgers. Maar zijn zij zich wel bewust van die nieuwe rollen en verantwoordelijkheden op lokaal niveau? 

Door Petra van der Horstmaandag 2 maart 2020

Om de kanteling van systeemwereld naar leefwereld te maken, is een betrokken en stevige gemeenschap noodzakelijk. In de ene gemeente, bijvoorbeeld een dorp, is er wel gemeenschapszin, maar in een nieuwbouwwijk in een stad, komt dat niet op gang. Ik heb gemerkt dat gemeenten zich daar niet altijd bewust van zijn. Wat doe je als die betrokken gemeenschap niet ontstaat? Bedrijf je dan een politiek van laissez-faire of weet je als gemeente in welke wijken en buurten mensen elkaar helpen en waar niet? Stimuleer en ondersteun je bewonersinitiatieven of bezuinig je op collectieve voorzieningen als buurthuizen? Maak je nieuwe inclusieve ontmoetingsplekken mogelijk? Besef je dat voor een leefbare participatiesamenleving verlengde huiskamers nodig zijn? 

Inclusiviteit verwelkomen

Hoe welkom zijn mensen die net even anders zijn in een gemeente? Hoe inclusief is zij voor mensen met een andere kleur, een andere godsdienst en hoe worden die betrokken bij de gemeenschap? Uit recent onderzoek  ̶̶  in een project in de gemeente Veenendaal  ̶̶  bleek dat mensen met dementie minder snel verslechteren als ze de gewone dingen kunnen blijven doen. Dus als mevrouw Pieterse lid van een zangclub is, is het zaak dat ze daar kan blijven zingen, ook als ze eens een valse noot aanslaat. Goed, ze doet dan niet meer mee bij de kerstuitvoering, maar ze kan wel in het koor blijven. Kent een gemeente de zorgen van mantelzorgers en buren van mensen die net even anders zijn? Hoe helpt ze inwoners hiermee om te gaan? 

Grenzen van vrijwilligers

Bij het doorschuiven van verantwoordelijkheden naar actieve inwoners en vrijwilligers spelen de gemeenten ook een rol. Zijn inwoners zich ervan bewust dat zij een andere rol krijgen en hoe helpt of faciliteert een gemeente daarbij? En weet ze waar de grenzen van vrijwilligers liggen, wat ze op zich willen en kunnen nemen? Ik ken een gemeente waarin kerken het initiatief namen tot vrijwillige schuldhulpmaatjes, dat was een welkome aanvulling op de gemeentelijke financiële schuldhulpverlening. Burgers helpen burgers. De kerken bekostigden alles, maar hadden geen geld meer voor deskundigheidsbevordering. Ze vroegen de gemeente om die paar duizend euro te financieren. Bij die aanvraag kwamen de schuldhulpmaatjes in een bureaucratisch moeras terecht. Met zo'n houding worden inwoners en wat zij doen voor anderen niet echt op waarde geschat. Voor de weg naar een participatiesamenleving zijn dat soort initiatieven juist broodnodig. Na veel vijven en zessen kwam het geld er tenslotte, maar het leek een gunst van de gemeente. Terwijl de vrijwilligers hun best deden de samenleving leefbaar te houden. En de gemeente te ontlasten. 

Hoe het wel moet

Een andere voorbeeld. Mensen met een licht niet aangeboren hersenafwijking en demente ouderen gingen elke dag met een busje naar de dagbesteding buiten het dorp. De mantelzorgers en deelnemers werden onrustig van die verplaatsing. Een aantal vrijwilligers uit het dorp opperde zelf een dagbesteding op te zetten met een professionele coördinator. En zo gebeurde het: de gemeente stelde een ruimte beschikbaar en betaalde een coördinator. 

Rol gemeente verandert 

Het is duidelijk dat de rollen en verantwoordelijkheden van gemeenten veranderen. Ze moeten leren signaleren waar lacunes liggen, weten wat er leeft in buurten en wijken en waar inwoners zaken op kunnen en willen pakken. Ze zouden zich bewust moeten zijn of worden dat voor een leefbare samenleving actieve inwoners nodig zijn die initiatieven nemen. Maar dat die inwoners niet alles kunnen en dat zij wel ondersteuning en faciliteiten nodig hebben. In bovenstaande voorbeelden schoot het aan burgerkracht niet tekort, maar vrijwilligers konden geen zaaltje betalen en hadden geen geld voor deskundigheidsbevordering.

Nieuwe vorm overheid

We zijn langzaam op weg naar een nieuwe vorm van overheid. De ene gemeente is daar verder in dan de andere. Het roept vragen en dilemma’s op: wat kan ik als gemeente wel loslaten en wat niet? Gemeenten hebben daarvoor mensen nodig die kennis van zaken hebben over wijken en buurten. En die weten hoe ze een participatiesamenleving handen en voeten moeten geven. Inwoners, vrijwilligers en hun organisaties kunnen heel veel, niet alles hoeft op professionele basis gedaan te worden. Veel zaken zijn dichter bij huis op een simpele manier te regelen. Maar de gemeente is en blijft nog steeds aan zet voor specifieke en specialistische hulp. Die niet door actieve inwoners en vrijwilligers gedaan kan worden.

Over de auteur: Petra van der Horst is directeur Koepel Adviesraden Sociaal Domein.

Lees ook 4 eerder verschenen blogs van Petra:
'Van individuele voorzieningen naar collectief aanbod' 
'Van gemeente naar gemeenschap'
'Van een exclusieve naar een inclusieve samenleving'
'Van systeemwereld naar leefwereld'