Vereniging van adviesraden die de lokale overheid adviseren vanuit het inwonersperspectief

Alle stemmen horen (blogserie: Het goede gesprek binnen de adviesraad)

Hebt u weleens te maken met afwijkende meningen in uw adviesraad? En voelt u die dan als helpend of als hinderlijk? Uit eigen ervaring weet ik dat het soms behoorlijk lastig kan zijn als iemand opeens een heel ander geluid laat horen terwijl de rest al bijna op een lijn zit. Zeker als dezelfde persoon zich weer tegendraads opstelt, kost het wel eens moeite om geduldig te blijven. Herkent u daar iets in? In theorie weten we allemaal donders goed dat diversiteit en tegenspraak essentieel zijn voor goed afgewogen besluiten. Maar in de praktijk wordt het afwijkende geluid lang niet altijd verwelkomd. 

 dinsdag 9 juni 2020

Twee veel voorkomende mechanismen die meningsverschillen afdempen zijn groepsdruk en beslissen bij meerderheid van stemmen. Groepsdruk zorgt ervoor dat mensen met een afwijkende mening zich conformeren zonder echt overtuigd te zijn. Sommigen hebben zelfs de neiging om hun mening niet eens in te brengen als ze vermoeden dat ze de enige zijn. Naast groepsdruk kan ook het besluiten bij stemming ertoe leiden dat afwijkende meningen niet tot hun recht komen. Het principe van meeste stemmen gelden is breed geaccepteerd. Maar als de meerderheid beslist, is er ook een minderheid met een andere visie of voorkeur. De vraag is of het geluid van deze minderheid voldoende is gehoord en benut. 

Als het geluid van de minderheid wordt gesmoord, betaalt de groep een prijs. Niet gehoorde stemmen hebben namelijk de neiging om ondergronds te gaan. Als mensen zich niet hebben uitgesproken, zich niet gehoord voelen, of als ze zich moeten voegen naar een besluit van de meerderheid dat niet hun voorkeur had, heeft dat gevolgen. De kans bestaat dat ze zich terugtrekken, dat ze de uitvoering van het besluit (bewust of onbewust) tegenwerken, of dat ze op andere punten alsnog hun gelijk willen halen. Veel vastgelopen conflicten in groepen vinden hun oorsprong in verschillen die te snel van tafel zijn geveegd waardoor ze onder de tafel zijn gaan spelen.  

Jitske Kramer geeft in haar boek Deep Democracy (2015) vele handvatten voor het benutten van de wijsheid van de minderheid. Zo beschrijft ze de ‘Lewis-methode’ met onder meer de volgende stappen voor het nemen van een besluit.

Stap 1 Verzamel alle invalshoeken
‘Welke ideeën/meningen/voorkeuren leven hierover?’

Stap 2 Zoek het afwijkende geluid
‘Wie denkt er heel anders over?’
‘Wie herkent zich daar enigszins in’”

Stap 3 Neem een besluit bij meerderheid van stemmen

Stap 4 Voeg aan dit besluit de wijsheid van de minderheid toe
Vraag aan iedereen uit de minderheid:  ‘Wat heb jij nodig om mee te gaan met het genomen besluit?’ Voeg deze voorwaarden toe aan het besluit en breng dit opnieuw in stemming. Blijf het besluit zo aanpassen totdat iedereen erachter staat. 

De stappen 2 en 4 zijn het meest opvallend: Actief vragen naar afwijkende geluiden. En pas een definitief besluit nemen nadat de minderheid is gevraagd onder welke voorwaarden ze mee kan. In de praktijk betekent dit dat je de neiging moet weerstaan om snel een meerderheidsbesluit te nemen. Dat vraagt discipline en soms ook lef. Maar het is zeker de moeite waard. Het volgende voorbeeld van Myrna Lewis (2008) illustreert dat. 

Voorbeeld

Een groep wandelaars komt aan het eind van de tocht bij een T-splitsing. De meerderheid kiest voor de kortste route. Ze zijn moe en willen snel naar huis. De minderheid heeft twee bezwaren: Het is heet en de kortste route heeft geen schaduw. Bovendien is deze route nogal saai over een asfaltweg. Na het stemmen vraagt de reisleider aan ieder uit de minderheid: ‘Wat heb je nodig om toch achter het genomen besluit te kunnen staan?’ Geopperd wordt om de paraplus te gebruiken tegen de zon. En om tijdens het saaie stuk in tweetallen te lopen om elkaar beter leren kennen. Hier kan de hele groep zich in vinden. En zo wordt het besluit van de meerderheid verrijkt met de wijsheid van de minderheid. 

Het gaat hier over inclusieve besluitvorming. Ofwel besluitvorming waarbij alle stemmen, ook de afwijkende stemmen of de stem van de minderheid, volledig tot hun recht komen. Hiervoor is nodig dat ieder zich vanaf het begin uitspreekt. De stappen hierboven bieden een eerste handvat. In haar boek bespreekt Jitske Kramer ook wat je kunt doen als je er niet uitkomt. De groep blijft dan verdeeld, of mensen willen niet mee. Binnen Deep Democracy wordt dat gezien als een signaal van stemmen die ondergronds zijn gegaan. Er spelen zaken die niet (meer) bespreekbaar zijn. En de kunst is om die alsnog op tafel te krijgen. Soms is hierbij hulp nodig van een deskundig begeleider. 

Afwijkende meningen komen lang niet altijd gelegen. Maar ze zijn wel altijd welkom. Tenminste als u het potentieel van de groep ten volle wilt benutten. De volgende tips helpen u op weg. 

Tip 1: Behandel afwijkende meningen met liefde en zorg 
Tip 2: Stel in elke discussie de vraag: ‘Wie denkt er heel anders over?’
Tip 3: Vraag na elke stemming aan iedereen uit de minderheid: ‘Wat heb je nodig om mee te gaan met dit besluit?’

 

Over de auteur: Camiel Schols is trainer/adviseur bij SBI Formaat
camiel.schols@sbiformaat.nl

Bron: Jitske Kramer, Deep Democracy, de wijsheid van de minderheid, 2014

Lees ook deel 1 uit deze blogserie: "Alle gezichtspunten zien"