Voorleesfunctie

Het bevorderen van naleving

Socialezekerheidswetgeving

De afgelopen jaren onderzocht ik hoe medewerkers bij sociale diensten en UWV socialezekerheidswetgeving handhaven. De meeste medewerkers proberen in hun werk uitkeringsgerechtigden zoveel mogelijk te helpen. In 2013 trad de ‘Fraudewet’ (Wet Aanscherping Handhaving- en Sanctiebeleid SZW-wetgeving) in werking. De Fraudewet introduceerde een strikter handhavingsregime. De verhoging van verplichte sancties door de Fraudewet leidde tot de nodige controverses. In de praktijk werd de wet doorgaans ervaren als een strikte wet die de handelingsvrijheid beperkte. De Nationale ombudsman concludeerde dat de hoge boetes niet in verhouding stond met de ernst van de overtredingen en de Centrale Raad van Beroep (CRvB) stelde dat de hoogte van de sanctie gekoppeld moet worden aan de mate van verwijtbaarheid. Hoewel de ‘Fraudewet’ zorgt voor een strikte handhavingscontext, laat mijn onderzoek zien dat medewerkers nog steeds ruimte tussen de regels vinden om te handhaven zoals zij dat in specifieke situaties passend achten. Hoe medewerkers hun taak opvatten en hoe zij omgaan met regels, verschilt van medewerker tot medewerker.

Door Paulien de Winterwoensdag 11 december 2019

Het bevorderen van naleving

Tijdens gesprekken met uitvoerende medewerkers en managers bleek dat de termen ‘handhaving’ en ‘handhaver’ geen neutrale begrippen zijn. Handhavers, dat zijn de inspecteurs, boeteambtenaren en sociaal rechercheurs. Handhaven, dat gaat over opsporing en sanctioneren. Toch? Denken we aan ‘handhaven’, dan denken we aan de spreekwoordelijke politieagent. En bijna geen enkele medewerker vindt handhaven ‘leuk’, voor velen is het iets dat ‘moet’. Mijn onderzoek laat zien dat handhaven veel meer is dan alleen opsporen en sanctioneren. Handhaven is, wat mij betreft, alles wat een medewerker doet ter bevordering van de naleving van de socialezekerheidswetgeving door uitkeringsgerechtigden. Ook het geven van voorlichting, het geven van advies, het waarschuwen en, het gesprek aan gaan met uitkeringsgerechtigden zijn handhavende taken. Denken we aan handhaving, dan moeten we niet alleen denken aan de typering als politieagent, maar moeten we ook denken aan typeringen als leraar en begeleider. Ik pleit dan ook voor het vervangen van de term ‘handhaving’ door de term ‘het bevorderen van naleving’. Vooral ook om de negatieve connotatie die hoort bij het woord ‘handhaving’ te voorkomen. Door naleving te bevorderen, worden uitkeringsgerechtigden immers geholpen.

Verschillende rollen

Uitvoerende medewerkers hebben veel ervaring en mensenkennis. Sommigen zeggen ‘handhaving is ook dienstverlening’. Dit zou sterker gedragen mogen worden. Medewerkers moeten niet alleen hun politiepet kunnen opzetten, maar moeten juist ook kunnen schakelen tussen hun rol als leraar, begeleider en politieagent. Deze verschillende rollen moeten zij zich aanmeten, afgestemd op de uitkeringsgerechtigde. Het bevorderen van naleving, van overreding tot sanctionering, zijn taken voor iedere medewerker met klantcontact. Dit helpt de uitkeringsgerechtigde in het nakomen van de verplichtingen.

Over de auteur: Paulien de Winter is universitair docent bij de Rijksuniversiteit Groningen. Afgelopen zomer promoveerde zij op haar proefschrift ‘Tussen de regels. Een rechtssociologisch onderzoek naar handhaving in de sociale zekerheid’.