Vereniging van adviesraden die de lokale overheid adviseren vanuit het inwonersperspectief

Menselijke waarde mag niet ondersneeuwen

De meest kwetsbare mensen worden door de overheid het slechtst geholpen. Dit is een les die we uit de toeslagenaffaire kunnen trekken. Voor bestuurders is dat frustrerend. Wij willen een betrokken overheid zijn voor de mensen die dat het hardst nodig hebben. En toch lukt dat vaak niet. 

 

Door Leonard Gelukwoensdag 16 december 2020

Inwoners en gezinnen met een multi-problematiek (zoals schulden, uitkeringen, toeslagen, zorgvraag en huisvestingsproblemen) kunnen niet op de juiste manier geholpen worden omdat de overheid daar niet op is ingericht. Deze inwoners komen met meerdere overheidssystemen in aanraking, maar die zijn ingericht op enkelvoudige problemen, op mensen met ‘alleen maar’ een schuld of ‘alleen maar’ een uitkering. Als het om een stapeling van problemen gaat, dan gaat het mis. Dan blijkt maatwerk niet mogelijk te zijn. 

Onze bedoelingen zijn goed. Maar de vraag rijst waarom die goede bedoelingen vaak verzanden in procedures of een te eenzijdige gerichtheid op het behalen van resultaten. Waarom verliezen we onze bedoelingen uit het oog?  

We lopen tegen de grenzen aan van neoliberale sturing door de overheid. Een overheid die uitgaat van marktwerking en concurrentie, die zich laat leiden door waarden als New Public Management en de focus op effectiviteit en efficiency. In de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw ontwikkelde zich een marktdenken waarin we onze inwoners gingen beschouwen als klant. Waarin we streefden naar een efficiënte aanpak, met meetbare doelen en een bedrijfsmatige omgeving als inspiratiebron. 

Er is natuurlijk niets mis met efficiëntie en effectiviteit, maar als leidende publieke waarden zijn ze te mager en te eenzijdig. Er is meer nodig. Want anders verliezen we de bedoeling uit het oog: mensen verder helpen en zorg op maat bieden. Ik pleit voor een paradigmashift waarin naast effectiviteit, efficiency en rechtmatigheid als bepalende waarden voor het overheidsbeleid de publieke waarde van de menselijke maat wordt toegevoegd. Ménselijke waarde, dat is een waarde die niet mag ondersneeuwen. 

Bijvoorbeeld als het gaat om die multi-probleem gezinnen. Daar is de menselijke maat -recht doen aan de specifieke situatie van een gezin- belangrijker dan het voldoen aan alle afzonderlijke regels van de verschillende systemen. Deze stap vergt veel van de overheid, en gemeenten hebben hierbij een cruciale rol. Het betekent dat we meer vertrouwen moeten geven aan professionals. Meer verantwoordelijkheid voor iemand die in een wijk bezig is met bijvoorbeeld schuldenproblematiek, taalachterstand én jeugdzorg. 

Nederland is klaar voor een nieuw paradigma. Dat bleek ook uit de hoorzittingen over de uitvoering van beleid in de Tweede Kamer. We zijn toe aan beleid dat zich laat leiden door de waarde van de menselijke maat. Laten we hier vandaag nog mee beginnen.

Over de auteur: Leonard Geluk is Algemeen Directeur Vereniging van Nederlandse Gemeenten