Ons landje is opgedeeld in twee werelden: de leefwereld en de systeemwereld. Deze indeling is bedacht door de Duitse filosoof Habermas die hiermee een onderscheid aanbracht tussen alles wat mensen ontwikkeld hebben aan instellingen en systemen enerzijds en anderzijds hoe mensen met elkaar omgaan en wat zij doen buiten deze systemen.
De GGz en het zogenaamde Sociale Domein zijn van voorbeelden van door mensen ontwikkelde systemen en constructen. Het is bijzonder belangrijk dat zij er zijn, maar ze moeten er altijd voor waken dat zij de leefwereld niet overnemen of koloniseren. Ik kom hierop terug.
Vrijplaatsen
In de GGz zien we een nieuwe ontwikkeling. Het gaat om de opbloei van zelfregie-initiatieven in de vorm van vrijplaatsen waarin de leefwereld voorop staat: mensen werken in evenwaardigheid aan hun herstel, waarbij het uitwisselen van ervaringen voorop staat. In al deze initiatieven ondersteunen deelnemers elkaar in hun herstelproces, vooral door het uitwisselen van ervaringen. Vaak richt het initiatief zich op een bepaalde doelgroep (‘kwetsbare burgers’), maar er zijn ook voorbeelden waarbij men zich richt op iedereen (‘alle burgers’). Daarnaast kan de focus verschillen: er zijn initiatieven die zich vooral richten op het maken van kunst (‘living musea’), anderen bieden vooral een leeromgeving aan (recovery colleges) en weer anderen combineren een leeromgeving door het creëren van een gemeenschap (recovery learning communities). Dat is mooi: diversiteit is een belangrijke waarde binnen herstelgericht werken. Daarom is het mooi als herstelinitatieven verschillende verschijningsvormen laten zien: dat vergroot de keuze.
Toeslagenaffaire
Waarom zijn deze initiatieven zo belangrijk? Eén reden is dat onze samenleving steeds meer dichtgeregeld wordt. De toeslagenaffaire heeft op ontluisterende wijze laten zien hoe ver het kan gaan wanneer regels en procedures voorop staan. Alle burgers, dus ook de meer kwetsbare burgers hebben een omgeving nodig, waarin eigen wensen en ambities voorop staan en waarin alles erop gericht is om iemand hierin te steunen. Zo kan een herstelinitiatief een centraal punt in een wijk of stad worden waar mensen weer in verbinding met anderen komen en zich verder ontwikkelen. Een andere reden is dat zo’n initiatief onmiddellijk iets toevoegt aan stad en wijk. Een herstelinitiatief kan een mooi tegenwicht geven tegen een denken in regels en systemen en zo ook een kristallisatiepunt worden voor maatschappelijke veranderingen.
Verbinding
Elke stad kan meer van dit soort initiatieven gebruiken omdat zij gericht zijn op meedoen en op het creëren van verbinding. Deze effecten kunnen alleen optreden wanneer de leefwereld niet gekoloniseerd wordt door de systeemwereld. Harde uitgangspunten die nodig zijn om dit te waarborgen zijn allereerst de toegankelijkheid, oftewel: iedereen is welkom: mensen met (psychische) problemen, familieleden, buren en professionals. Ten tweede moet anonimiteit voorop staan, omdat het bij herstelinitiatieven belangrijk is dat alle etiketten etc. bij de voordeur achter blijven. Er wordt ook nooit informatie over deelnemers aan derden verstrekt. Dus een voornaam volstaat. Ten derde mag het herstelinitiatief geen vervanging voor traditionele diagnostiek of behandeling zijn en tot slot moeten herstelprincipes zichtbaar zijn in alle aspecten van de cultuur en de manier van werken.
Over de auteur: Dirk den Hollander is mede-oprichter van Nei Skoen en ambassadeur van GGz vriendelijke gemeente