Dit jaar wordt waarschijnlijk een wetsvoorstel ingevoerd dat gemeenten verplicht hun beleid op het gebied van burgerparticipatie te herzien. Gemeenten worden verplicht een nieuwe participatieverordening op te stellen. Wat kan dit betekenen voor de rol van adviesraden sociaal domein? In dit blog een eerste verkenning van de inhoud en mogelijke gevolgen van het wetsvoorstel.
Met het wetsvoorstel wil de regering bewoners niet alleen invloed geven op de voorbereiding van het gemeentelijk beleid, maar ook op de uitvoering van het beleid. En zij wil gemeenten de mogelijkheid bieden om de spelregels rond het ‘uitdaagrecht’ vast te leggen. (Het uitdaagrecht wordt gebruikt als de Nederlandse term voor het right to challenge, zoals bekend het recht van burgers om de gemeente uit te dagen als zij denken gemeenschapstaken goedkoper en beter te kunnen uitvoeren).
Het kabinet wil met dit wetsvoorstel bijdragen aan het versterken en vernieuwen van de lokale democratie. Contact en verbinding met bewoners wordt essentieel geacht om de vele maatschappelijke uitdagingen en vraagstukken te kunnen oplossen. Naast formele inspraak betrekken gemeenten inwoners op vele andere manieren (burgerfora, burgerpanels, wijkschouwen, wijkbudgetten etc.), en er komen steeds nieuwe vormen bij. Dit wetsvoorstel sluit op deze ontwikkelingen aan, is als het ware een aanvulling op de representatieve democratie.
De kern van het voorstel is dat de huidige inspraakverordening wordt verbreed naar een ‘participatieverordening’ opdat elke gemeenteraad voor zijn gemeente expliciet maakt op welke wijze inwoners betrokken worden in verschillende fasen (voorbereiding, uitvoering en evaluatie) van het beleidsproces. Het is de verantwoordelijkheid van de gemeenteraad om kaders te bieden aan inwoners over hun mogelijkheden van betrokkenheid en welke procedures daarvoor gelden. De gemeenteraad is vrij te beslissen op welke wijzen en op welke beleidsterreinen inwoners in die verschillende fasen van het beleidsproces worden betrokken.
Ook kan de gemeenteraad het uitdaagrecht opnemen in de participatieverordening, en ook hier is het aan de gemeenteraad om zelf keuzes te maken over de vormgeving. Bijvoorbeeld over de vraag welke beleidsterreinen in aanmerking komen voor overname van de uitvoering, welke inhoudelijke en procedurele criteria gelden voor de behandeling van verzoeken en welke voorwaarden gelden voor de overdracht van taken.
Ten slotte wordt de zorgplicht van de burgemeester over de kwaliteit van burgerparticipatie uitgebreid naar de fase van evaluatie van het beleid. De VNG stelt voor dat de gemeenten zelf kunnen kiezen wie als procesbegeleider verantwoordelijk wordt voor de voortgang en uitvoering van burgerparticipatie.
Het is de bedoeling dat het wetsvoorstel eind dit jaar inwerking treedt zodat gemeenten tot eind 2021 de tijd hebben om een nieuwe verordening te maken. De VNG doet de suggestie voor een langere overgangstermijn om ook de nieuwe gemeenteraden in maart 20202 de gelegenheid te geven mee te denken.
Het wetsvoorstel kan, per gemeente uiteenlopend, grote gevolgen hebben voor de invulling van burgerparticipatie. Het zal in ieder geval de discussie erover stimuleren, bijvoorbeeld bij burgers die via een concreet initiatief gemeenschapstaken (groenonderhoud, dagbesteding, energiebeheer) willen gaan uitvoeren. Het doel van het wetsvoorstel is immers dat gemeenten hun beleid ten aanzien van actieve betrokkenheid van inwoners en het uitdaagrecht herzien.
Wat is de visie van politieke partijen en gemeenten op burgerparticipatie en het uitdaagrecht, hoe willen zij er vorm aan geven: komen er nieuwe vormen van participatie, hoe veel ruimte krijgen burgerinitiatieven? En hoe willen zij burgers bij de discussie over de nieuwe participatieverordening betrekken: zien zij het opstellen van de verordening louter als een plicht of als een goede gelegenheid en uitdaging om (de discussie over) burgerparticipatie te stimuleren?
Voor adviesraden wordt het een vraag of en hoe zij in de discussie over een nieuwe invulling van burgerparticipatie worden betrokken. Blijft hun rol die van formeel adviesorgaan op het sociaal domein of verandert hun rol door de versterking van andere vormen van participatie? De adviesraden zelf kunnen, afhankelijk van hun rolopvatting, een actieve rol vervullen in de komende discussie over de invulling van burgerparticipatie. Bijvoorbeeld door bijeenkomsten te organiseren, het gesprek aan te gaan met de gemeenteraad en politieke partijen en door vroegtijdig mee te denken over de participatieverordening.
Over de auteur: Henk Beltman is projectleider Zorgbelang Inclusief.
Lees meer op de website van VNG: 'VNG positief over Wet Versterking participatie'