Vereniging van adviesraden die de lokale overheid adviseren vanuit het inwonersperspectief

Geef ouderen een stem in de coronamaatregelen

Het idee dat we elkaar niet meer mogen aanraken, de isolatie en de angst om een ander te besmetten doen Merapi (72) terugdenken aan haar kinderjaren in de leprakolonie. Loek van 95 is bezorgd over zijn kleinkinderen: raken ze niet teveel achterop, nu ze niet naar school kunnen? Hij weet er alles van met zijn kampervaringen. Nooit meer liep hij zijn leerachterstand in. Het zijn verhalen van ouderen die we niet of nauwelijks horen. Waarom krijgt hun stem zo weinig gehoor?

Door Tineke Abmadinsdag 12 mei 2020

Experts

In de berichtgeving horen we vooral experts over corona zoals virologen, epidemiologen en medisch specialisten. Zij bepalen het debat en praten over ouderen als een risicogroep. Met hun geclaimde objectieve en feitelijke kennis proberen zij de politiek van adviezen te voorzien om intelligente beslissingen te nemen. Het lastige is dat er nog vrij weinig bekend is over het coronavirus. Er gaan dan ook stemmen op om meer deskundigen te betrekken bij het doordenken van de crisis. Zo zouden ook filosofen, bestuurskundigen en communicatiewetenschappers waardevolle inzichten kunnen inbrengen om de complexiteit van het coronavraagstuk te doorgronden. Een terechte erkenning dat ingewikkelde vraagstukken om meerdere perspectieven vragen.

Ervaringskennis

Wat hierin nog ontbreekt, is het perspectief van de mensen die we vooral willen beschermen: onze meest kwetsbare (oudere) burgers. In de antropologie noemen we dit het ‘emic’ perspectief, van de persoon die een situatie zelf ervaart en beleeft, tegenover het ‘etic’ perspectief van de expert. Deze ‘ervaringskennis’ wordt steeds meer erkend, maar heeft nog altijd een lagere status dan wetenschappelijke of praktijkkennis. Zeker de stem van een oudere wordt eerder in twijfel getrokken en afgedaan als anekdotisch en subjectief. Dit geldt nog eens extra als iemand cognitief achteruit gaat. Dit wordt aangeduid als ‘epistemic injustice’, het niet erkennen van de capaciteiten van een persoon om zelf kennis te construeren over een situatie. 

Zeggenschap

Het ontkennen van de capaciteit en stem van ouderen (en andere mensen die zorg gebruiken) is niet alleen ten tijde van corona een probleem. Besluiten worden genomen voor ouderen zonder te horen wat zij ervan vinden. Of ouderen worden geconsulteerd op ad hoc basis, waardoor zich geen duurzaam en gelijkwaardig partnerschap met andere partijen kan ontwikkelen. De crisis vergroot dit uit, waardoor nu scherp zichtbaar wordt dat de mensen om wie het gaat, nauwelijks zeggenschap hebben. In onze oplossingsreflex als experts vergeten we naar hen te luisteren. Zo missen we een schat aan kennis en inzichten en sluiten onze oplossingen, en de communicatie hierover, niet altijd goed aan bij hun leefwereld.

Dialoog

In de coronacrisis worden besluiten genomen ‘voor’ ouderen en gaat het gesprek ‘over’ ouderen. In de woorden van de 68-jarige Dineke: “Er worden allemaal regels verzonnen door mensen die zelf niet oud zijn”. Niet voor niets klinkt er protest vanuit familie en mantelzorgers over het bezoekverbod in de verpleeghuizen. De maatregelen zijn gericht op het verkleinen van risico’s vanuit een medisch perspectief, een begrijpelijk streven. Maar intussen staan waarden als relationaliteit en samenspraak onder druk en grijpt het ontbreken van persoonlijk contact in op het welbevinden van de bewoners. De noodsituatie vraagt om kordaat ingrijpen, maar zouden we niet tot meer leefbare oplossingen komen vanuit dialoog en maatwerk? En met oog voor de verschillen tussen ouderen? 

Ook bij de maatregelen van vóór de crisis om iedereen zo lang als mogelijk zelfredzaam thuis te laten wonen, zijn de ouderen veel te weinig betrokken. Veel alleenstaande ouderen hebben nu zwaar te lijden onder hun sociale isolement. Dit zijn niet de senioren die snel hun stem verheffen, net zomin als de ouderen met een kleine portemonnee, met een migratieachtergrond en ouderen die niet goed kunnen lezen en schrijven, zoals Joke uit Den Haag: “Ik hoor dingen op tv die ik niet begrijp, ik word er zenuwziek van”. 

Op waarde geschat

Neem het perspectief van ouderen serieus. Baseer het beleid en de maatregelen meer op hun verhalen en ervaringen en blijf met hen in gesprek om, zeker in tijden van grote onzekerheid en complexiteit, besluiten waar nodig bij te sturen. Er ontstaan gelukkig veel mooie corona-initiatieven waarin de bijdrage van ouderen op waarde wordt geschat. Zoals het project van kunstenaar Joost van Wijmen waarin ouderen jongeren ondersteunen, vanuit de gedachte dat zij bij uitstek weten hoe je met veranderingen omgaat. Vanuit Leyden Academy zijn we samen met stichting GetOud het verhalenplatform Wij & corona gestart, om de stem van senioren een podium te geven. Zoals die van Merapi, Loek, Dineke en Joke, die ons veel te vertellen hebben.

Over de auteur: Tineke Abma is directeur van Leyden Academy on Vitality and Ageing en hoogleraar Participatie & Diversiteit aan Amsterdam UMC.