Er heerst een gevoel van somberheid over de richting waarin de Nederlandse samenleving zich ontwikkelt. Aan dit maatschappelijk onbehagen ligt een gevoel van machteloosheid ten grondslag. Mensen ervaren weinig invloed te hebben op wat er om hen heen gebeurt, zij missen zeggenschap in hun leven en voelen onmacht en disconnectie. Er wordt een soort ‘gripverlies’ ervaren, wat er mede voor zorgt dat burgers vaker geneigd zijn rechts te stemmen. Hoewel de socioloog Karl Marx de oorzaak voor deze ‘vervreemding’ vooral toeschreef aan de uitbuiting van werknemers in een kapitalistische samenleving, lijken heden ten dage vooral ‘de politiek’, ‘de wetenschap’ en ‘de media’ onderhevig aan wantrouwen. Ook (wetenschappelijke) adviesraden hebben te maken met achterdocht, aangewakkerd door politici, die hun integriteit in twijfel te trekken.
Doorsijpelend populisme
Onderzoek wijst uit dat ‘lager opgeleiden’ zich minder vertegenwoordigd voelen door politiek, media en wetenschap en wantrouwen deze vaker. Populistische partijen wakkeren dit wantrouwen nog verder aan door zich af te zetten van progressieve waarden en desinformatie te verspreiden. Hiermee creëren zij een soort ‘feedbackloop’: een negatieve cyclus die zichzelf versterkt. Het recente ‘Staat van Bestuur’ laat zien dat het wantrouwen in de landelijke politiek ook het vertrouwen in lokaal bestuur schaadt. Het wantrouwen sijpelt dus door naar de lokale politiek waar ook adviesraden deel van uit maken, of ze nu willen of niet. Dit kan de maatschappelijke ruimte van adviesraden beperken en hun werk bemoeilijken. Polarisatie in het publieke debat draagt er op deze manier aan bij dat burgers het gesprek niet meer aan gaan.
Wind uit de zeilen
Met het toenemende wantrouwen staat dus ook het werk van adviesraden onder druk. Opkomen voor de belangen van een diversiteit aan minoriteiten is niet zomaar een taak, het is de basis van de democratie, volgens politiek filosofe Chantal Mouffe. Advies- en cliëntenraden zijn de ‘luis in de pels’ van de politiek door direct betrokken te zijn bij gemarginaliseerde, weinig gehoorde minderheden. Het ‘politiseren’ van deze stemmen vraagt best wat doorzettingsvermogen. De socioloog Max Weber typeerde het als ‘krachtig en langzaam in harde planken boren’. Door het vragen van erkenning voor verschillende meningen en ervaringen laat een raad zien waar het schuurt voor burgers en wat oorzaken zijn. Dat is daadwerkelijk luisteren naar het volk. Bijkomend voordeel: het haalt de wind uit de zeilen voor populisten.
Over de auteur: Dr. Jaap Olthof werkt als postdoc onderzoeker en socioloog aan de opleiding Social Work, het Prins Claus Conservatorium en Kunstacademie Minerva van de Hanzehogeschool Groningen. Tevens is hij coördinator van de minor 'Inclusie van mensen met een lvb'.
