Oorzaken van gezondheidsverschillen
Als we kijken naar gezondheid dan wordt dat vaak als eerste geassocieerd met leefstijl en eigen verantwoordelijkheid. Gelukkig weten we inmiddels dat ongezondheid een reactie is op een ongezonde omgeving en dat de omstandigheden waarin iemand verkeert het vermogen om gezonde keuzes te maken sterk beïnvloedt. Verschillen in gezondheid zijn te verklaren met vijf achterliggende oorzaken:
- Bestaanszekerheid (35%): moeite met rondkomen, schulden en armoede leiden tot stress wat fysieke en mentale gezondheidsklachten veroorzaakt.
- Leefomstandigheden (29%): een passende woning, een veilige wijk, voldoende groen en goede luchtkwaliteit zijn cruciaal.
- Sociaal netwerk, kennis en vaardigheden (19%): ondersteuning van familie en vrienden en het begrijpen van gezondheidsinformatie zijn belangrijk. Kan iemand bijvoorbeeld lezen en schrijven en snapt hij of zij de bijsluiter van het medicijn. Zo niet kan deze persoon dan hulp vragen aan iemand in zijn of haar directe omgeving.
- Goede, betaalbare en begrijpelijke zorg (10%): begrijpelijkheid, betaalbaarheid, beschikbaarheid en passendheid van zorg spelen een belangrijke rol.
- Werksituatie (7%): werk hebben, de aard van dat werk en de arbeidsomstandigheden.
Drie leidende principes om gezondheidsverschillen te verkleinen
Kijkende naar de vijf achterliggende oorzaken, valt helaas op dat de beleidsknoppen om hieraan te werken vaak niet in het gezondheidsdomein liggen. De aanpak van gezondheidsverschillen vraagt om samenwerking tussen verschillende beleidsdomeinen en professionals. Een gezamenlijke gecombineerde aanpak is noodzakelijk, waarbij iedereen vanuit zijn of haar eigen expertise bijdraagt.
Maar dan zijn we er nog niet, want als we verschillen echt willen verkleinen dan zullen we mensen ongelijk moeten behandelen. Dit betekent dat middelen en interventies specifiek gericht moeten worden op mensen in achterstandsposities. Beleidsontwikkeling, zorg en ondersteuning moeten aansluiten bij de behoeften van deze groepen. Dit kan alleen door structureel samen te werken met deze inwoners en zo te werken aan vertrouwen. Co-creatie is de sleutel. Heb daarbij extra aandacht voor de grote groep zorgmijders die het huidige aanbod niet gebruikt.
Aandachtspunten in de uitvoering
Er zijn vier belangrijke aspecten voor toegang tot zorg en ondersteuning: betaalbaarheid, begrijpelijkheid, beschikbaarheid en passendheid.
- Betaalbaarheid: verborgen kosten, zoals vervoerkosten en eigen bijdragen, kunnen grote obstakels vormen.
- Begrijpelijkheid: gebruik eenvoudig taalgebruik en test dit met de doelgroep of ontwikkel dingen samen.
- Beschikbaarheid: organiseer aanbod dichtbij de doelgroep, want afstand kan een barrière zijn.
- Passendheid: onderzoek waar mensen behoefte aan hebben en zorg dat het aanbod daarop aansluit. Als het aanbod niet aansluit dan zal men niet komen.
Pharos publiceert eind juni een ‘checklist toegankelijkheid’, die helpt bij het ontwikkelen en toetsen van plannen voor gemeenten. Deze biedt ook handvatten voor adviesraden om te adviseren over toegankelijkheid.
Over de auteur: Tom Moons is strategisch adviseur van het programma GezondIn bij Pharos | Expertisecentrum Gezondheidsverschillen
