Geld lenen bij of uitlenen aan vrienden, familie of kennissen. Wie heeft het niet een keer gedaan? Lenen aan elkaar heeft iets moois: je helpt elkaar uit de brand. Maar er zit ook een schaduwzijde aan deze zogeheten informele schulden.
Sleutelpersonen, vrijwilligers en hulpverleners signaleren dat informele schulden een groeiend maatschappelijk probleem zijn. De impact die het heeft op mensen die ermee te maken hebben en op hun omgeving is immens. Een deurwaarder kom je niet tegen in de supermarkt, moskee of op het schoolplein, maar wél je buurvrouw waar je geld van hebt geleend. Je kan je wel voorstellen dat mensen hier stress van krijgen, zich afzonderen en mentale klachten ontwikkelen.
In sommige gemeenschappen is het zo gebruikelijk om elkaar te helpen, dat geld uitlenen aan elkaar erbij hoort en men geen ‘nee’ durft te zeggen. Mensen lenen soms geld uit, ondanks dat ze zelf het geld niet kunnen missen. Vaak komen ze hierdoor uiteindelijk zelf in de problemen.
Het geld(uit)lenen leidt soms tot schrijnende situaties. Zo sprak ik een vrouw die haar familie heeft geholpen toen zij werden getroffen door de Toeslagenaffaire. Zij werkte dag en nacht en zorgde financieel voor haar familie, totdat ze hieraan onderdoor ging. Ze werd ziek, kreeg een burn-out, kon niet meer werken en belandde zelf in de formele schulden.
Ook hoor ik verhalen van hulpverleners en inwoners. Over geld dat is uitgeleend en waar geen duidelijke afspraken over zijn gemaakt en waarover niets op papier is gezet. En over spanningen die oplopen tussen families, gezinnen of vrienden waardoor mensen niet meer welkom zijn op feestjes en verjaardagen. Of verhalen over geldschieters die geld uitlenen tegen steeds oplopende woekerrentes, bijvoorbeeld aan vluchtelingen die de overtocht naar Nederland maken. Sommige mensen ontvangen bedreigingen van ‘informele deurwaarders’, soms zelfs met fysiek geweld, waardoor ze in het ziekenhuis belanden. En jongeren brengen ‘pakketjes’ rond, wat niet altijd goed gaat, waardoor ze in de informele/illegale schulden belanden. Bij andere inwoners worden verslavingen in stand gehouden.
Informele schulden zijn divers en raken inwoners met verschillende achtergronden. Het gaat niet alleen om een financieel vraagstuk, maar informele schulden raken onze bestaansonzekerheid in brede zin. Denk aan problemen op verschillende leefdomeinen zoals gezondheid & welzijn, veiligheid, criminaliteit, huisvesting, inburgering, participatie etc.
Geld uitlenen is heel gewoon, maar we zijn het niet gewend om het erover te hebben met elkaar. Zeker niet wanneer het tot problemen leidt. Ook voor hulpverleners blijft het dikwijls onder de radar. En dat is een gemiste kans. Om armoede en schulden duurzaam aan te pakken, worden allerlei maatregelen en oplossingen bedacht, maar niemand die rept over het complexe vraagstuk van informele schulden.
Informele schulden en formele schulden hangen veelal met elkaar samen en houden elkaar in een greep. Iets wat er is zo niet ‘zien’, vind ik lastig. De praktijk schreeuwt om oplossingen, waarom gaan we niet aan de slag? Informele schulden uitbannen, is voor de mensen die ik spreek niet de juiste weg. Het is onderdeel van hun leven. Bovendien zien lang niet alle geld(uit)leners en schuldhulpverleners het zitten om informele schulden mee te nemen in een schuldentraject.
Samen met het veld zie ik kansen voor oplossingen waar echt behoefte aan is. Ten eerste moeten we erkennen dat informele schulden een serieus vraagstuk vormen dat aandacht en erkenning verdient. Grondig onderzoek is essentieel om informele schulden zichtbaar te maken en gericht beleid te ontwikkelen. Het vergroten van kennis, bewustwording en voorlichting over schulden is essentieel - voor inwoners én voor professionals/hulpverleners. Dat vraagt om samenwerking. Praktische handvatten bieden, is wat zou helpen, denk aan het bespreekbaar maken en signaleren.
Interventies die zich uitsluitend richten op formele, zichtbare schulden zijn achterhaald. We weten immers dat dit slechts het topje van de ijsberg is – met daaronder nog de vaak onzichtbare informele schulden.
Over de auteur: Dr. Marjolein Odekerken, senior onderzoeker/projectleider bij het Verwey-Jonker Instituut en het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS). Haar expertise ligt op het thema van bestaansonzekerheid, schulden, armoede, de sociale rol van de gerechtsdeurwaarder/sociale incasso, ondermijning veiligheid, (online) agressie en geweld & criminaliteit.
Deze blog is onderdeel van een serie blogs. De volgende blog zal aandacht besteden aan het belang van een diversiteitsensitieve aanpak in het domein van armoede, schulden bestaansonzekerheid. Zo’n aanpak bevat elementen die uit in het brede sociale domein toepasbaar zijn.
Meer weten?
Informele-schulden-een-tweezijdige-medaille-423619.pdf
Meer aandacht nodig voor informele schulden.pdf
Schuld bij een bekende is groeiend probleem