Vereniging van adviesraden die de lokale overheid adviseren vanuit het inwonersperspectief

Zelfhulp – de blinde vlek in het sociale domein?

In 2014 brachten mijn college Jan Steyaert en ik via Movisie de bundel ‘Gesteund door zelfhulp’ uit. In die bundel lieten wij deelnemers van diverse zelfhulpgroepen aan het woord te midden van hoofstukken over de historische wortels van zelfhulp, de toen recente ontwikkelingen in de wereld van de zelfhulp en actueel onderzoek naar bereik en bekendheid ervan. Ikzelf schreef een hoofdstuk over de mate waarin en de manier waarop in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen in de partijprogramma’s aandacht werd besteed aan zelfhulp. Ik betoogde toen dat zelfhulp een vorm is van zelfredzaamheid, ook toen al een van de beleidsdoelen van de Wet maatschappelijke ondersteuning. Het zou, zo meende ik, te verwachten zijn dat dit onderwerp aandacht zou krijgen in het toekomstige lokale beleid en dus ook in de verkiezingsprogramma’s. Ik moest helaas schrijven dat de hele Wmo al nauwelijks een woord waardig werd gekeurd, laat staan een (mogelijk) gemeentelijk beleid rond zelfhulp. Terwijl toentertijd een gemeente als Eindhoven al overtuigend had laten zien dat gemeentelijk beleid rond zelfhulp (facilitering, ondersteuning) wel degelijk mogelijk was en zijn vruchten afriep. En in ons omringende landen was en is formele beleidssteun aan de zelfhulpbeweging,  juist gezien de bijdrage aan zelfredzaamheid van de deelnemers, heel normaal.

Door Dr Ir. Rick Kwekkeboommaandag 18 januari 2021

Inmiddels zijn we een herziening van de Wmo per 2015 en gemeenteraadsverkiezingen in 2018 verder en vinden er over een jaar nieuwe verkiezingen plaats. Ook in de Wmo 2015 staan versterking en ondersteuning van de zelfredzaamheid van burgers centraal. Van gemeenten wordt verwacht dat zij hun beleid in het sociale domein zodanig inrichten dat mensen in staat zijn voor een belangrijke deel in hun eigen zorgbehoefte en die van hun medeburgers te voorzien. Gemeenten doen dat ook, maar de berichten die de media bereiken gaan vaker over ontoereikende budgetten, hinderende regelgeving of overbelasting bij mantelzorgers dan, bijv., over een gevolgrijke facilitering van een plaatselijk zelfhulpinitiatief. Een snelle zoektocht op het internet leert me dat, net als in 2014, de combinatie ‘zelfhulp en sociaal beleid’ geen hits oplevert. Nou ja, bijna geen; ik vond toch nog best veel  verwijzingen naar ‘ons’ boek. Het zou haast een reden zijn om op te roepen dat boek nu dan eindelijk eens wel te gaan lezen. 

Het lijkt me beter om nu, anno 2021 ons nog eens goed met elkaar bezinnen op het antwoord dat zelfhulp kan bieden aan mensen die niet zozeer op zoek zijn naar professionele hulp maar wel naar een luisterend oor en adviezen van mensen die in het zelfde schuitje zitten. Zeker in een periode waarin door corona de fysieke afstanden beter niet overbrugd worden kan een digitale ontmoeting in zelfhulpverband een doorslaggevende factor zijn in het hervinden en versterken van zelfredzaamheid. Want in de bundel uit 2014 staat óók een hoofdstuk waaruit blijkt dat de zelfhulpbeweging toen al volop actief was in het organiseren van online praatgroepen en mailcontacten. Juist door de relatieve anonimiteit bleek het digitale contact een waardevolle aanvulling op de mogelijkheid elkaar ook fysiek te treffen. Dankzij de ontwikkelingen die zich, mede onder druk van corona, in de digitale ontmoetingsruimten voordoen kan de zelfhulpbeweging het voordeel dat zij in dit opzicht al had boven de professionele hulp en ondersteuning, optimaal benutten. Gemeenten en de instellingen moeten door corona het ‘reguliere’ ondersteuningsaanbod binnen het sociale domein toch al heroverwegen. Het is zeer de moeite waard om daarbij ook de ervaringen en voordelen van de al bestaande on-line zelfhulp mee te nemen. Mogelijk komt zelfhulp hiermee dan toch alsnog in de spotlight van het lokale sociale beleid te staan. De corona-crisis heeft wel meer positieve veranderingen met zich mee gebracht; laat dit er dan één van zijn.  

Over de auteur: Dr Ir. Rick Kwekkeboom is lector Langdurige zorg en ondersteuning aan de Hogeschool van Amsterdam.